اسلام و نظام تربیتی انسان

جایگاه حیا

مهار نمودن خود و تنظیم رفتار ها ، افکار و هیجان ها ، از ارکان بنیادین موفقیت بشر ، در ابعاد شخصیتی و اجتماعی است که بدون آن نمی توان به اهداف والای انسانی دست یافت . تنظیم رفتار، از یک دیدگاه به دو بخش بیرونی و درونی تقسیم می شود و بهترین و مؤثرترین نوع آن ، مهار کردن و تنظیم نفس درونی است . در واقع ، موضوع ( خود نظم دهی ) در این نوع آن معنا می یابد . انسان به نیرویی درون نیاز دارد تا افکار ، احساسات و رفتار او را مهار کند و به آنها نظم دهد . این مقهوم ، در ادبیات دینی ، به  عنوان تقوا مطرح می شود تقوا ، عنوانی کلی ، جامع و فراگیر است که همه عوامل مهار کردن و تنظیم خود را شامل می شود . در فرهنگ دینی ، مجموعه ای از عوامل مهار کننده و نظم دهنده وجود دارد که هر کدام ، ویژگی خاص خود را دارند و به نوعی این کنترل را اعمال می کنند .

یکی از مهمترین عوامل خود نظم دهی که دین معرفی می کند حیاست . از دیدگاه اسلام ، حیا در نظام تربیتی انسان ار چایگاه والایی بر خوردار است . در بحث انسان شناسی ، اخلاق در درجه نخست اهمیت قرار دارد که در بر دارنده عناصر بسیاری است . در میان این مجموعه عناصر ، برخی از عوامل ، امتیاز و برتری ویژه ای نسبت به دیگر عوامل دارند که اصطلاحاً مکارم اخلاق نامیده  این محموعه مکارم ( شایستگی ها ) عنصر یا عامل حیا در راس همه قرار دارد .

امام صادق (ع)می فرمایند : نیکی های اخلاق ده تاست و در رأس آنها حیاست .

رسول گرامی اسلام ،  خلق و خوی اسلام را حیا معرفی کرده و فرموده است حیا همه دین است .

در روایات متعددی آمده است که اگر حیا نباشد . همه چیز جایز می شود .

این موارد و موارد متعدد دیگری از این دست نشان دهنده جایگاه ممتاز این صفت در سختار روانی انسان ، حکایت گر اهمیت فوق العاده آن در موفقیت انسان است . این جایگاه ممتاز به جهت ماهیت ویژه ای است که حیا دارد. حیا عاملی  است مهار کننده و نظم دهنده که رفتارهای روانی و فیزیکی انسان را بر اساس شرع و عرف تنظیم می کند . برتری این عامل بر دیگر عوامل بدین جهت است که حیا نه مبتنی بر ترس است ، نه مبتنی بر طمع ، بلکه مبتنی بر احترام به خود یا کرامت انسانی است .

که بر اساس آن ، وقتی فرد خود را در حضور شخصیتی کریم بیابد ، از ارتکاب زشنی ها خود داری و رفتار خود را تنظیم می کند . انسان به میزان کرامتی که از آن برخوردار است . شرم دارد که به زشتی ها آلوده شود و یا از زیبایی ها محروم گردد پس حیا می تواند در رأس نظام مهار کننده و نظم دهند ه انسان قرار گیرد .

و شاید به همین جهت باشد که خداوند متعال ، پیش از آن که مردم را ترس از خود فرا خواند به حیا فراخوانده و فرموده است و « اَلَم یَعلَم بِاَنَّ الله ، یَری » آیا انسان نمی داند که خداوند او را می بیند .